Naar een introductie en professionalisering van penitentiaire ouderenzorg ('Oscar')
Binnen de Belgische gevangenispopulatie is er een gestage toename in het aantal ouderen die zich achter tralies bevinden. We stellen vast dat deze evolutie niet gepaard is gegaan met het introduceren en professionaliseren van ouderenzorg binnen het gevangeniswezen. Hierdoor bleek het personeel in de Belgische penitentiaire instellingen onvoldoende onderlegd of voorbereid om in te spelen op de uitdagingen die gepaard gaan met deze toename. We stelden binnen het penitentiaire werkveld een pertinente nood vast aan kennis over, en een solide aanpak van, verouderingsprocessen bij het oudere segment van de bevolking in detentie. Dit onderzoeksproject had tot doel om tegemoet te komen aan dit hiaat. De centrale onderzoeksvraag binnen dit project was: ‘Hoe kan kwaliteitsvolle zorg voor ouderen in detentie worden geprofessionaliseerd?’ Het project wilde zowel aan bewakingsassistenten, verpleegkundigen als aan medewerkers van de hulp- en dienstverlening binnen de gevangenis een opleiding aanbieden en zo werken aan bewustwording omtrent veroudering in detentie.
Achtergrond
Een verkenning van de morfologie van en evoluties binnen de gevangenispopulatie leerde ons dat er een gestage toename plaatsvindt in de aantallen ouderen die zich achter tralies bevinden. We stelden vast dat deze evolutie in België echter niet vertaald is geweest in het introduceren en professionaliseren van ouderenzorg binnen het gevangeniswezen, waardoor het personeel dat binnen deze penitentiaire instellingen opereert onvoldoende was onderlegd of voorbereid om in te spelen op de huidige en toekomstige uitdagingen die gepaard gaan met deze toename.
Tegen deze achtergrond stelden we vast dat er in het penitentiaire werkveld nu al een zeer pertinente nood is aan kennis over, en een aanpak van, verouderingsprocessen en het oudere segment van de bevolking in detentie. Bovendien doen de maatschappelijke en penale mechanismen achter deze evolutie vermoeden dat het uitbouwen van een kwaliteitsvolle penitentiaire ouderenzorg onontkoombaar zal worden in de toekomst, gelet op het steeds maar ouder worden van de bevolking en de toename van de punitiviteit.
Zowel uit eerder empirisch onderzoek in Belgische gevangenissen als uit gesprekken met externe partners ontvingen we steeds meer belangrijke signalen dat er een groeiende nood is aan bewustwording over veroudering in detentie en een geïnformeerde en structurele aanpak van deze groter wordende maar nog te vaak miskende groep van ouderen.
Doelstelling
Om aan dit hiaat tegemoet te komen beoogde dit project om ouderenzorg - in een brede zin - te introduceren en te professionaliseren binnen een penitentiaire context. We wilden de uitbouw van penitentiaire ouderenzorg realiseren in co-creatie met het werkveld, waarbij we antwoorden wilden formuleren op de centrale onderzoeksvraag ‘Hoe kan kwaliteitsvolle zorg voor ouderen in detentie worden geprofessionaliseerd?’ aan de hand van: het opleiden van het penitentiair personeel (waarbij we zowel bewakingsassistenten als verpleegkundigen viseerden); het opleiden van de medewerkers van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden; en het voeren van rondetafelgesprekken met relevante actoren met het oog op het vormgeven van de penitentiaire ouderenzorg.
Dit project biedt dus een broodnodig antwoord op een bestaande vraag vanuit de praktijk, waarbij het partners uit het werkveld voornamelijk ontbreekt aan de specifieke knowhow en middelen om de kennis en vaardigheden van gevangenisactoren omtrent ouderenzorg te verbeteren en verder te ontwikkelen.
Eindrapport
In ons onderzoek hebben we de uitdagingen en kansen in kaart gebracht en verschillend materiaal ontwikkeld om een kwaliteitsvolle penitentiaire ouderenzorg te stimuleren. Bij realisaties vind je een overzicht.
Het eindrapport kan je hier consulteren. We hopen dat dit rapport niet enkel op de plank blijft liggen, maar dat het een motor is die aanzet tot verdere actie rond het verbeteren van kwaliteitsvolle zorg voor oudere personen in een detentiecontext.
Realisaties
Dit project heeft een aantal waardevolle producten opgeleverd voor de praktijk. De module voor in de (basis)opleiding voor (startend) penitentiair personeel, de e-learning voor andere professionals werkzaam binnen de gevangenis springen hierbij het meest in het oog. Het spreekt voor zich dat de flankerende producten zoals de train-the-trainer sessies, de handleiding en PowerPoint bij de syllabus, de infoposters minstens even belangrijk zijn om een duurzame integratie van de tools te bekomen. Tevens werd sterk ingezet op een nauwe samenwerking met het werkveld. Ideeën met betrekking tot het ontwikkelen en ontwerpen van de verschillende producten werden afgetoetst bij werkveldpartners. Eénmaal het materiaal ontwikkeld was werd sterk ingezet op een samenwerking met het werkveld om de producten bekend te maken en te implementeren. We hopen van harte dat deze inspanningen ertoe bijdragen dat het ontwikkelde materiaal verder zal gebruikt worden in het werkveld.
-
1
Syllabus
Binnen dit onderzoeksproject werd een syllabus ontwikkeld die geïmplementeerd kan worden in de (basis)opleiding en in de (na)vorming van penitentiair bewakend personeel. Op die wijze kunnen penitentiaire bewakingsassistenten en detentiebegeleiders kennis en vaardigheden ontwikkelen die nodig zijn om aandacht te hebben voor de noden van ouderen in detentie. De syllabus werd ter beschikking gesteld van het werkveld.
-
2
Toolkit om de trainers te trainen
Vanuit het onderzoeksteam waren we er ons van bewust dat we – binnen het huidige kader – slechts duurzame resultaten kunnen bekomen indien professionals uit het werkveld zelf de syllabus doceren binnen de opleiding. Om die reden voorzagen we binnen het onderzoeksproject in een PowerPointpresentatie en een handleiding bij de syllabus. Dit ontwikkelde materiaal werd ter beschikking gesteld van het werkveld. Vervolgens organiseerden de onderzoekers een train-the-trainer sessie. Deelnemers van deze train-the-trainer sessie beschikken hierdoor over de juiste kennis en de ondersteunende tools om penitentiair personeel in de toekomst op te leiden omtrent veroudering in detentie en de specifieke noden van ouderen in detentie.
-
3
Info-posters
Binnen het gevangeniswezen heeft men echter ook nood aan laagdrempelige informatieve tools die men in de dagdagelijkse werking kan implementeren. Zeker op vlak van beginnende dementie bleek er nood aan kennis en vaardigheden te zijn. Om aan deze vraag van het werkveld tegemoet te komen werden twee zeer specifieke info-posters ontwikkeld. Een eerste waarbij de focus ligt op het leren herkennen van beginnende signalen van dementie en een tweede info-poster met concrete tips in het omgaan met mensen die milde symptomen van dementie vertonen.
-
4
E-learning
Binnen het onderzoeksproject voorzagen we tevens de hulp- en dienstverleners te bereiken. Tevens waren de penitentiaire bewakingsassistenten en zorgkundigen binnen justitie, die de voorziene basisopleiding niet meer (moeten) volgen, een te bereiken doelgroep. Om al deze professionals te bereiken kozen we, in samenspraak met de Werkgroep Vorming en Ondersteuning (WEVO) van de gemengde commissie, ervoor om de reeds ontwikkelde basiscursus te herwerken naar een e-learning. Deze werd digitaal aangeboden, via het platform van Odisee, aan de hulp- en dienstverleners, de penitentiaire bewakingsassistenten die al langer tewerkgesteld zijn en het zorgend personeel in de gevangenis. De e-learning werd ook vertaald naar het Frans zodat deze ook beschikbaar is voor Franstalige medewerkers.
-
5
Gesprekskaarten
Aansluitend bij de e-learning maken we gebruik we gesprekskaarten die door collega-onderzoekers zijn ontwikkeld in een gelijkaardig onderzoeksproject dat handelt over hoe professionals kunnen inspelen op de behoeften van ouderen in woonzorgcentra. Deze gesprekskaarten baseren zich op het conceptueel raamwerk van de e-learning en is een tool waar de hulp- en dienstverleners in de praktijk mee aan de slag kunnen gaan in contacten met ouderen in detentie. De kaarten zorgen voor verbinding tussen mensen, al dan niet intergenerationeel, en brengen de zes universele behoeften (Nolan et al., 2006) naar boven die voldoende vervuld dienen te zijn voor het ervaren van een kwaliteitsvol leven: fysieke en psychische veiligheid, continuïteit, van betekenis zijn, een doel hebben, erbij horen en iets willen bereiken. Ze zijn opgesteld in drie talen (NL, FR, ENG) en kunnen in groep of in 1 op 1 gesprekken worden gebruikt. De gesprekskaarten werden verdeeld in het werkveld en kunnen verder besteld worden via de onderzoekers van Odisee.
Publicaties
Om de bevindingen van het onderzoek verder te verspreiden binnen de academische wereld, het werkveld, het beleid en het onderwijs werden verschillende publicaties geschreven:
Humblet, D., Naessens, L. & Peersman, W. (2022). Zorg voor ouderen in Belgische gevangenissen. Gerōn: Tijdschrift over ouder worden en samenleving. 15 Sep 2022, 12, 3.
Naessens, L., Humblet, D. & Peersman (2022). Succesvol valoriseren: inspiratie vanuit een praktijkgericht onderzoek. In: Breuls L. & Bougrine J. (eds.) Kwalitatief onderzoek voeren in de praktijk. Tips & tricks voor criminologen en andere sociale wetenschappers. (pp. 327-344). Brussel, België: ASP.
Humblet, D., De Smet, S., Maelstaf, H., Naessens (2022). Oud en achter tralies: ‘Te weinig aandacht voor vergrijzing in de gevangenissen’. Sociaal.net, 17 februari 2022.
Humblet D., Naessens L., Lahaye H., Peersman W., Gillis K. (2021) Development of a strategy to raise awareness of the physical, social, and mental needs of older adults in prison. Advancing Corrections. 135-150 03 Nov 2021.
Humblet, D. (2021, oktober 25). How can we help people in prison age with dignity? [Blog post]
Humblet, D., Gilis, K., Lahaye, H., Naessens, L, & Peersman, W. (2020). (Opleidings)behoeften in penitentiaire ouderenzorg Tussentijdse resultaten interviews coördinatoren [Rapport]. Odisee Hogeschool.
Humblet, D. & Gillis, K. (2021). Oscar. Aandacht voor ouderen in detentie [Syllabus en presentatie]. Odisee Hogeschool.
Humblet, D. & Gillis, K. (2020). Oscar. Handleiding cursus: aandacht voor ouderen in detentie [Trainingshandleiding]. Odisee Hogeschool.
Humblet, D., Gillis, K., Naessens, L., Peersman, W. (2019). Naar een introductie en professionalisering van penitentiaire ouderenzorg. Zorg onderzocht 2019-2020; pp. 27 – 27.
Onze partners
Opleidingscentrum Penitentiair Personeel (OCPP) / FOD Justitie Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen; Vlaamse Gemeenschap. Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin – Welzijn en samenleving; FOD Justitie – Coördinatie Gezondheidszorg Gevangenissen
Maak kennis met de onderzoekers
Het onderzoeksteam bestond uit:
- Diete Humblet (nu verbonden aan VUB)
- Liesbeth Naessens
- Wim Peersman
- Katrin Gillis
- Hilde Lahaye
- Yentl De Wit
