#PlekVrij: particuliere opvang van Oekraïense vluchtelingen in België

Sinds de Russische inval in Oekraïne zijn 14 miljoen Oekraïense burgers op de vlucht. Ook België werd een gastland en moest snel oplossingen vinden om opvang te bieden. In februari 2022 lanceerde de overheid de campagne #PlekVrij/#PlaceDispo, met de oproep om Oekraïense vluchtelingen thuis onderdak te bieden.

De campagne was een succes. In ons land gingen duizenden burgers in op deze oproep, wat na amper een week al goed was voor maar liefst 22.000 plaatsen! Op het hoogtepunt waren er bijna 40.000 plaatsen beschikbaar in de ‘Housing Tool’, die een overzicht geeft van de beschikbare opvangplekken. Oké, niet al deze plekken bleken effectief beschikbaar of geschikt, maar het geeft een indicatie van het enthousiasme van de gastgezinnen.

Bovendien weten we dat een deel van de mensen die Oekraïne ontvluchtten, nog buiten dit netwerk onderdak vonden, bij vrienden of bij gastgezinnen die via sociale media of andere platformen een opvangplaats aanboden.

Wie zijn deze gastgezinnen? Wat drijft hen? Hoe erva(ar)den ze de gastopvang? Zouden ze het opnieuw doen? Welke ondersteuning is daarvoor nodig? 

In juni 2022 lanceerden we een grootschalige online bevraging van personen en gezinnen die Oekraïense vluchtelingen opvingen, of opgevangen hadden, of die overwogen om dit te doen. Meer dan 650 gastgezinnen namen deel.

Met dit project willen we de overheid en sociale organisaties informeren over de behoeften, mogelijkheden en grenzen van de gastgezinnen, en de mensen die zij opvangen.

Onderzoekers

Dit onderzoek is een gezamenlijk initiatief van het Onderzoekscentrum Sociaal Werk en het Kenniscentrum Gezinswetenschappen. Naast Mieke Schrooten werken deze onderzoekers mee:  Jan Claeys, Pascal Debruyne, Harm Deleu, Dirk Geldof, Nele Gulinck, Gianni Loosveldt, Wim Peersman, Kaat Van Acker en Sylvie Van Dam.

In april 2023 werd een survey aangeboden aan alle lokale besturen in Vlaanderen; 172 medewerkers van lokale besturen namen deel, of ruim de helft van de Vlaamse steden en gemeenten.

Alle lokale besturen combineerden verschillende vormen van opvang. De opvangvorm waar het meest op werd ingezet vanuit lokale besturen, was opvang via gastgezinnen. Toen de crisis niet van korte duur bleek te zijn, evolueerde dit naar meer collectieve opvang en de inzet van privé woningen voor de gevluchte gezinnen.

De lokale besturen vonden lokaal en regionaal heel wat partners die hen hielpen bij de opvang van de Oekraïners, maar ze waren minder tevreden over de ondersteuning van hogere overheden (Vlaams en federaal). Er heerste sterk het gevoel dat het probleem op hen werd afgeschoven, zonder voldoende coördinatie of efficiënte omkadering.

Ook de gastgezinnen en de Oekraïners kwamen aankloppen bij de lokale besturen met uiteenlopende vragen, waar ze niet altijd een antwoord op hadden.

Toch is de grote meerderheid (ruim 80%) positief over de aanpak van hun eigen lokaal bestuur en ziet hier ook ‘good practices’ in voor de toekomst. Verschillende respondenten hadden wel moeite met het verschil in aanpak voor Oekraïners en die voor andere vluchtelingen. Er is alleszins nood aan een sterk opvangbeleid en een flankerend woonbeleid, én aan een kader rond gastopvang, wil men hier nog op blijven inzetten.

Onderzoeksteam     

Mieke Schrooten, Celine Beirinckx, Wim Peersman en Jan Claeys

Onderzoekscentrum Sociaal Werk (hogeschool Odisee)
Kenniscentrum Gezinswetenschappen (hogeschool Odisee)
Master Sociaal Werk (Universiteit Antwerpen)